«سپر یونی» همچنان در ابهام/ یون هایی که سلامت اهوازی ها را نشانه می رود

به گزارش خبرنگار مهر از اهواز، «دستگاه تعديل كننده كيفيت هوا و اقليم»، «رسوب دهنده الكتروستاتيك» يا اصطلاحا «سپر يوني» طرحي است كه دولت دهم 21 خرداد ماه با حضور رئیس جمهور وقت و چند روز پيش از انتخابات رياست جمهوري در خوزستان افتتاح كرد و مدعي شد اين طرح 50 تا 80 درصد گرد و غبار ورودي به كشور را كاهش مي دهد.

این تکنولوژی که در آغاز راه با مخالفت سازمان هواشناسی کشور روبرو شد، با پنج دستگاه در «مركز تحقيقات و مديريت هوا و تغييرات اقليمي خوزستان» در 25 كيلومتري غرب اهواز (اطراف حميديه) به کار گرفته شد. این سیستم نوعی تكنولوژي روسي است كه به دليل تحريمها اسم شركت سازنده و تصاوير آن اجازه انتشار ندارد. دستگاه ها به گونه اي مكان يابي و نصب شده اند كه در زاويه 30 درجه از باد شمال غرب به جنوب شرق (باد غالب در منطقه) عمل مي كنند و حدود 120 كيلومتر مربع را تحت پوشش قرار مي دهند.

«سپر یونی» با استفاده از الكتريسيته، يون هايي توليد و در ارتفاعات (حدود 10 كيلومتر) ساطع مي كند. به اين ترتيب يك لايه و فضاي باردار در بخش بالاي جو، ايجاد و فضا دوقطبي (مثبت و منفي) مي شود. در نتيجه ذراتي (گرد و غبار) كه در اين فضاي دو قطبي قرار گرفته اند باردار شده و با اتصال به يكديگر سنگين و در يك مسير كوتاه نشست مي كنند. اين فرآيند همچنين باعث افزايش رطوبت در فضاي باردار و در نهايت سنگيني ذرات و نشست آنها مي شود.

چهار ماه کافی نیست

حالا با گذشت بیش از چهار ماه از راه اندازی این سیستم، سازمان حفاظت محیط زیست هنوز هم راجع به اثرات این طرح و نتایج آن در زمینه کنترل ریزگردها رفع ابهام نکرده و حاضر به اطلاع رسانی شفاف نیست.

چنانکه سید امیر فاتح وحدتی، رئیس مرکز ملی تغییر هوا و اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست (که از ابتدا مسئول خریداری دستگاه ها و بازدیدها و بررسی های خارج از کشور بوده) از دادن اطلاعات طفره می رود و می گوید: این روش هنوز در مرحله تحقیقات است و با توجه به اینکه باید دو دوره متفاوت فصلی (بهار و زمستان آینده) را طی کند، هنوز نمی توان درباره نتایج استفاده از این سیستم و ادامه کار آن اظهار نظر کرد.

وی در پاسخ به اینکه در این مدت عملکرد دستگاه ها چگونه بوده اظهار می کند: عملکرد آن نسبی بوده و نمی توان با قاطعیت درباره آن صحبت کرد. به دلیل اینکه پارامترهای مداخله کننده زیادی باید مورد بررسی قرار گیرند.

وحدتی همچنین درباره انتقاداتی که مسئولان سازمان هواشناسی کشور نسبت به عملکرد سپر یونی و بیهوده بودن آن مطرح کرده اند، تصریح می کند: منتقدان زود قضاوت کردند و باید کمی صبر می کردند تا با نتایج علمی اظهار نظر کنند.

وی با بیان اینکه تحقیقات هنوز ادامه دارد، اظهار امیدواری کرد که نتایج آن به ثمر بنشیند. به گفته وی، در صورتی که اعتبارات لازم تامین شود استفاده از این تکنولوژی ادامه می یابد.

بدون شناسنامه

سازمان حفاظت محیط زیست مدعی است که «سپر يوني» از انواع تكنولوژي پيشرفته ای است که در حال حاضر در اختيار تعداد معدودي از كشورهاي دنيا قرار دارد. این سیستم با باروري ابرها، ايجاد بارندگي، توليد ابر، كاهش دما، افزايش رطوبت، از بين بردن مه و اخيرا براي كاهش ميزان غبار استفاده مي شود كه در خوزستان براي مقابله با ريزگردها پيش بيني شده است.

بررسي اين روش از يك سال پيش آغاز و بازديدهايي نيز از كاركرد آن در كشور روسيه (باروري ابرها) و امارات (كاهش گرد و غبار) انجام شد. ابتدا قرار بر اين بود كه دستگاه ها براي تعديل هواي تهران به كار گرفته شود اما بعد مقرر شد به صورت آزمايشي در اهواز راه اندازي شود و در صورت مثبت بودن نتايج براي جلوگيري از ورود گرد و غبار به كشور، در مرزها مورد استفاده قرار گيرد. جالب توجه اینکه تمام این مراحل با ورود مستقیم مسئولان سازمان حفاظت محیط زیست کشور و بدون نظرخواهی از مدیران و کارشناسان خوزستانی اجرا شده است.

غلامرضا گودرزي، عضو هيات علمي دانشگاه علوم پزشكي اهواز كه از منتقدان اين طرح است، مي گويد: مدتي پيش سازمان محيط زيست تعدادي از اساتيد خوزستاني را براي مشاوره طرح دعوت كرد. آنها بازبيني كاتالوگ و اطلاع كامل از مشخصات دستگاه ها همچنين تائيد سازمانهاي ذي صلاح براي انتشار جريان الكتريكي در فضاي باز را به عنوان پيش شرط مطرح كردند اما سازمان محيط زيست از ادامه كار سر باز زد.

وي مي افزايد: اين تكنولوژي هم اكنون در ابعاد كوچك تر در صنايع (كارخانه هاي فولاد و سيمان) براي كاهش غبار استفاده مي شود، با اين تفاوت كه در كارخانجات فضا بسته و قابل كنترل است. انتشار فركانس ها در فضاي باز بايد حتما بررسي شود زیرا تاثير آنها روي انسان ها و حيوانات هنوز ناشناخته است.

گودرزي تصريح مي كند: تكنولوژي كه شناسنامه نداشته باشد و متخصصان داخلي هم آن را تائيد نكرده باشند، تكنولوژي تحميلي تلقی می شود.

پارازیت و سپر یونی

مجید عباسپور رئیس انجمن متخصصان محیط زیست نیز معتقد است: این تکنولوژی روش مناسبی برای مقابله با ریزگردها نیست.

وی می گوید: «سپر یونی» با مغناطیسی کردن ذرات، موجب سنگین و ته نشین شدن آنها می شود. طبیعتا باتوجه به اینکه حجم ذرات به مرور زیاد می شود، این راه حل مناسب نیست. ضمن اینکه بررسی صورت گرفته نشان می دهد میدان مغناطیسی ایجاد شده برای باردار کردن این ذرات بسیار قوی است.  بنابراین آثار سوئی که ایجاد می کند در مقایسه با قدرت کنترل ذرات (که آنهم فکر نمی کنیم بتواند حجم قابل توجهی را ته نشین کند) زیان بارتر است.

عباسپور تاکید می کند: متخصصان متفق القول هستند که راه حل اساسی کنترل ریزگردها از سرمنشاء و منبع تولید ریزگردهاست.

این متخصص محیط زیست با بیان اینکه مطالعات علمی مدونی راجع به این تکنولوژی صورت نگرفته است، می افزاید: البته در مورد آثار مخرب میادین مغناطیسی مطالعات و تحقیقات متعددی صورت گرفته است و استانداردهایی در زمینه میدانهای الکتریکی فشار قوی، وجود دارد. تجارب ثابت شده ای در رابطه با میدان های الکتریکی وجود دارد. به طور مثال مضرات سیستم های تلفن همراه یا سیستمهای کنترل شبکه های ماهواره ای (پارازیت) به اثبات رسیده است. قرار گرفتن در حوزه میادین فشار قوی موجب بروز انواع سرطان، نازایی و بسیاری مسائل بهداشتی می شود. به طوری که در حوزه این میدانها تا 150 متر هم اجازه ساخت و ساز داده نمی شود.

وی «سپر یونی» را از این نوع می داند و تاکید می کند: در این تکنولوژی ذرات باید آنقدر باردار شوند که ته نشینی صورت گیرد. بنابراین میدان مغناطیسی مشابه شبکه های فشار قوی به وجود می آید. در دنیا نیز هیچگاه این روش را به صورت عملیاتی مطرح نکرده اند.

عباسپور درباره فعالیت چهار دستگاه در اهواز تصریح می کند: خطر این میادین فشار قوی مردم را تهدید می کند. این مساله به مسئولان سازمان حفاظت محیط زیست منعکس شده است. اگر چه مدیران پیشین محیط زیست اعتقاد داشتند که این تکنولوژی بی ضرر است اما به نظر می رسد مدیران فعلی نظرات دیگری داشته باشند.

یون هایی که سپر نشد

12 سال از هجوم ریزگردها می گذرد، اهواز برای دومین بار به عنوان آلوده ترین شهر جهان معرفی می شود، راهکارهای مقابله با گرد و غبار اما در حد آیین نامه و طرح در همایش ها باقی مانده. احیای تالاب های خوزستان منتظر مصلحت اندیشی مدیران، بیابان زدایی هم معطل اعتبارات است.

این در حالیست که در طرح مبهم «سپر یونی» برای هر دستگاه پنج میلیارد تومان هزینه می شود. باید منتظر بود و دید ابتکار سازمان حفاظت محیط زیست برای مقابله با ریزگردها و تعیین سرنوشت «سپر یونی» چیست؟

 -----------------
گزارش: نادره وائلی زاده